W ramach międzynarodowego badania ESPON-SUPER naukowcy z kilku europejskich krajów przeanalizowali procesy urbanizacyjne w Europie z perspektywy celów zrównoważonego rozwoju. W badaniach brali udział naukowcy z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG Uniwersytetu Warszawskiego.

Jak podsumowuje UW w komunikacie na swojej stronie (https://www.uw.edu.pl/europejska-przestrzen-badanie-espon-super/), badania te pokazały m.in., że między 2000 a 2018 rokiem aż 1,25 miliona hektarów terenów naturalnych, zielonych i rolniczych zostało przekształconych w obszary zabudowane.

Według analiz Polska jest krajem o jednym z największych w Europie nasileniu procesów urbanizacyjnych, obejmujących zarówno rozwój zabudowy mieszkaniowej czy przemysłowej, jak i infrastruktury drogowej. W niektórych obszarach, zwłaszcza wokół największych polskich miast, proces ten osiągał tempo ponad 2 hektarów dziennie (mniej więcej tyle, co 3 boiska piłkarskie).

Jednocześnie w naszym kraju wyjątkowo niski, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, był udział zielonych terenów miejskich w ogólnej powierzchni nowych obszarów zurbanizowanych. Dla Polski charakterystyczne jest też to, że przyrost terenów zabudowanych nastąpił po wstąpieniu do Unii Europejskiej, a procesu tego nie zahamował kryzys z 2008 roku.

Tym, co wyróżnia Polskę na tle niemal wszystkich innych krajów europejskich jest także wzrost obszarów zurbanizowanych przewyższający przyrost liczby ludności. W województwach mazowieckim, pomorskim, wielkopolskim czy małopolskim procesy te występują w warunkach przyrostu liczby ludności, podczas gdy na większości pozostałych obszarów naszego kraju przyrost terenów zurbanizowanych odbywa się pomimo malejącej populacji.

“Należy pamiętać, że przestrzeń jest zasobem ograniczonym, którego zagospodarowanie jest co do zasady długotrwałe. Domy, fabryki czy drogi, które dziś powstają zostaną z nami na dekady i pokolenia. Niezwykle istotne jest zatem myślenie o rozwoju obszarów zabudowanych z uwzględnieniem prognoz demograficznych. W przypadku terenów o kurczącej się populacji wskazane byłoby nie tylko zahamowanie tempa przyrostu nowych obszarów zurbanizowanych, ale wręcz renaturalizacja niektórych już zagospodarowanych terenów” – komentuje cytowana na stronie UW uczestniczka badań dr Dorota Celińska-Janowicz z EUROREG UW.

Oprócz części analityczno-diagnostycznej zespół badawczy przeanalizował również skuteczność interwencji publicznych w zakresie zmian użytkowania ziemi z perspektywy realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

Choć z pozoru najbardziej oczywistym rozwiązaniem jest ograniczanie procesów urbanizacji i zagospodarowywania terenów rolniczych i zielonych, to jednak analiza porównawcza przeprowadzona w skali całej Europy wykazała, że takie polityki mogą skutkować niekorzystnymi zjawiskami w sferze społecznej czy gospodarczej. Mogą to być np. ograniczenie dostępności mieszkań dla grup mniej zamożnych czy zmniejszenie dochodów ze sprzedaży ziemi wśród rolników.

“Racjonalne gospodarowanie przestrzenią jest trudnym, ale koniecznym zadaniem. Aby pogodzić interesy społeczne, gospodarcze i środowiskowe w kolejnych latach należy zwiększyć wykorzystanie terenów poprzemysłowych, dbać o zwartość zabudowy, a także unikać nowych inwestycji na terenach oddalonych od istniejącej infrastruktury liniowej” – mówi kolejny uczestnik badań, dr Adam Płoszaj.

Spośród naukowców UW w badaniach oprócz dr Celińskiej-Janowicz i dr. Płoszaja, udział wzięli również dr Katarzyna Wojnar oraz Magda Grabowska.

Projekt Sustainable Urbanization and land-use Practices in European Regions (SUPER https://www.espon.eu/super) został zrealizowany w ramach programu ESPON – finansowanego przez Komisję Europejską programu badań przestrzeni europejskiej. Celem ESPON jest diagnozowanie dynamiki procesów społeczno-gospodarczych europejskich regionów oraz formułowanie rekomendacji wspierających projektowanie polityk publicznych opartych na dowodach.

PAP – Nauka w Polsce, lt/ agt/